Slike sløve dagar (i senga, i vinden)

Viss Los Angeles var eit menneske

Djupt inne i Hollywood, 13. mai 1943, vart Eve Babitz fødd. Først mot slutten av 2010-talet fekk ho eit eigentleg gjennombrot som forfattar, med bøker skrivne på 1970-talet. Det er så mykje mytologi rundt Eve Babitz, så mange namn (på menn) blir nemnde før litteraturen og skal danne eit slags pirrande og «komplekst» bilete av henne, ho som var både Hollywood og kunstmusikk, både begjærsobjekt og skrivande menneske, som om det var utenkeleg. Den unge Babitz var vakker og festglad. På 80-talet vart ho tørrlagd, på 90-talet var ho i ei ulukke som forbrende halve kroppen hennar og førte til at ho isolerte seg, slutta å skrive. Men skamløysa og humoren som finst i bøkene, mista ho ikkje. (Etter ulukka fekk ho trykt opp nye visittkort der det stod: «Eve Babitz – Better red than dead».) Vanity Fair-journalisten Lili Anolik skreiv ein artikkel om Babitz i 2014. I 2015 og 2016 gav NYRB ut dei to første bøkene hennar på ny. Gjenoppdaginga var i gang.

Eve Babitz er ein uærbødig forfattar. Bøkene hennar sklir og balanserer mellom ulike sjangrar, men landar aldri; ikkje essay, ikkje roman, ikkje fragment, ikkje novelle, ikkje memoar. Det er kanskje uhøvisk å skildre berre med negasjonar, men Babitz vil vere den siste til å bry seg. Ho er ingen sjølvhøgtideleg forfattar. Alt Babitz skriv, ligg tett opptil det livet ho levde, eit ikkje akkurat luksuriøst liv, men vellystig; eit liv i nærleiken av dei rike, kjende og genierklærte, med alkohol, sex, mat og smektande fargar – og timar framfor skrivemaskina kvar morgon. Ho levde på lite, ofte på andre sine pengar, drakk champagne og budde i leilegheiter møblert med madrass. Når ho tek utgangspunkt i sitt eige liv, er det for å skrive om menneska ho møter og observerer, ikkje for å situere seg som hovudperson på ei scene. Babitz sin litteratur er poetisk og slagferdig. Ho skriv med alle sansane fletta i kvarandre, om «verda, kjødet og LA».¹

I 1974 debuterte Babitz med Eve’s Hollywood, ei stor samling korte historier (eller essays) om litteratur, menn og oppvekst i Hollywood. Det er den mest memoaraktige av bøkene hennar, men Babitz er ikkje interessert i å halde seg berre til sanninga – eller til skrivereglane: «Når eg seier at nokon er 15 år gammal, likar eg korleis talet 15 ser ut», skriv ho i teksta Kjære lesar, som opnar boka. Babitz er ein utaktisk og skamfri forfattar. Ved utgivinga av debuten – ei bok skriven av ei vakker, glamorøs ung kvinne frå Hollywood, altså ein forfattar som er lett å avskrive – forsøker ho ikkje å passere som seriøs; i staden poserer ho i undertøy på omslaget og opnar boka med ein åtte sider lang, kjendisspekka dedikasjon. Eve Babitz er det engelsktalande ville kalla unapologetic. Ho ber ikkje om orsak, ho forklarar seg ikkje – synd for deg, synest Babitz å seie, om du vel å gå glipp av meg.

Eve’s Hollywood fekk ikkje mykje merksemd. I ei vekes tid verka det som at boka skulle bli ein bestseljar, skriv Babitz seinare: «Eg vart ikkje kjend men eg kom nær nok til å kjenne stanken av suksess.»² I 1977 kom Slow Days, Fast Company: The World, the Flesh and L.A., der tekstutdraget «Sirocco» er henta frå, og i 1979 Sex and Rage: Advice to Young Ladies Eager for a Good Time. I desse to bøkene balanserer dei essayistiske avstikkarane problemfritt oppå den underliggande forteljinga, og karakteristikkane, setningane og humoren har slåande timing. Dei er Babitz sine beste bøker. Seinare kom L.A. Woman (1982), Black Swans: Stories (1993) og Two by Two: Tango, Two-step and the L.A. night (1999). NYRB, som var med på å sette i gang the Babitz revival, gav i 2019 ut I used to be charming: The rest of Eve Babitz (titlane, Eve, titlane!). Det er ei samling essays skrivne 1975–97, mellom anna ei skildring av ulukka som gjorde slutt på forfattarkarrieren,³ og ei usannsynleg vittig og sørgeleg tekst om Jim Morrison. Som essayist viser Babitz seg meir poengtert og stram enn i skjønnlitteraturen.

Kvinner og menn

Både formmessig og tematisk er det i Slow Days, Fast Company og Sex & Rage at kapasiteten og særeigenheita til Babitz kjem tydelegast fram. Det er ikkje overflatisk når Babitz skriv om vellyst, skjønnheit og alt som bognar; ho interesserer seg grunnleggjande for desse temaa. Ho er ikkje interessert i moderasjon eller tradisjon, men viser fram eit begjær og ein sensualitet som grensar til camp. Begjæret i Babitz sine tekster er overdrive og entusiastisk, humoristisk nesten, men aldri utan stil. Der festen og ekstasen for dei fleste er unnatak frå kvardagen, er dei hos Babitz ein permanent modus, eller i det minste eit evig mål. Det er noko uproporsjonalt i ambisjonsnivået, som Susan Sontag skriv om camp i Notes on ‘Camp’.

Sex & Rage er formmessig nesten som ein vanleg roman; berre i opninga og avslutninga kan lesaren så vidt merke at Babitz mistrivst med tradisjonell sjanger. Det er noko overtydeleg konkluderande der som ikkje rimar med stilen hennar. Boka følgjer Jacaranda Leven frå eit surfarliv på stranda, gjennom tusen vakre festar, ei brysk forelsking og alkoholisme, inn i skrivinga. «Jacaranda hadde eit alkoholproblem», skriv Babitz resolutt, «alle forfattarar hadde alkoholproblem på 1900-talet (…) Faktisk anbefalte ho alle folk med alkoholproblem å bli utgitte forfattarar. Ein forfattar kan dundre gjennom livet som Norman Mailer med den ‘vesle knyttneven’ som langar ut på cocktailselskap, og det einaste folk tenkjer er at han er ein klassisk full forfattar.»

Mennene i Eve Babitz sine bøker er begjærsobjekt, elskarar, partnarar og kompisar. Om dei blir skildra kontant eller omstendeleg, om dei er bikarakterar eller hovudpersonar, er dei alltid levande og ofte sjarmerande. I Notes on ‘Camp’ strør Sontag sitat av Oscar Wilde utover teksta, eksempel på camp formuleringar. Ho ser Wilde som ein camp «ideolog». Eitt sitat er henta frå Lady Windermere’s Fan: «Det er absurd å dele folk inn i gode og vonde. Folk er anten sjarmerande eller trøyttande.» Om ikkje Oscar Wilde hadde skrive det, ville sikkert Eve Babitz ha gjort det. Både stilistisk og idémessig kan setningane hennar minne om Wilde sine. Babitz skildrar dei mannlege karakterane sine sjenerøst og frekt, men legg støtt vekt på sensualiteten deira, og krafta og makta som ligg i tiltrekking. På sett og vis plasserer ho menn i den rolla kulturen på denne tida plasserer kvinner i; som eit dryss med glitter, i framgrunnen, saman med begjæret og det glamorøse – medan bøkene hennar på meir grunnleggjande plan ofte handlar om vennskap mellom kvinner.

Sex & Rage er eit godt eksempel på dette. Ved sida av Jacaranda er den viktigaste karakteren – og den store kjærleiken, om Babitz hadde trudd på slikt – ein mann som heiter Max. Han er gullhåra, galant, med litt vampyriske tenner og, ja, med Oscar Wilde i rørslene, ei selskapsløve som bøyer sanninga (og som har tre kapittel oppattkalla etter seg: «Max», «Max, Max» og «Max, Max, Max»). Dei kvinnelege karakterane hos Babitz er nesten like sensuelle og sjarmerande som mennene – men dei er mindre svikefulle og betre samtalepartnarar. Kvinnene kan sjå, og få ting til å skje. Syster til Jacaranda hatar Max – og Max blir giftig allereie på side 53. Når Jacaranda drikk meir og finn seg ein ny kjærast, er det agenten Janet som ringer kvar dag for å passe på at ho skriv. På eit motell i La Jolla etter ein katastrofal fest, har Jacaranda og venninna Sunrise ein samtale og finn fram til «den Faktiske Sanninga»; Jacaranda sluttar å drikke, og Sunrise slår opp med den valdelege kjærasten og får seg jobb.

Babitz sine kvinnetypar er nettopp dei same typane som kulturen interesserer seg for på denne tida; vakre, skjøre, kule. Men der filmens (mannlege) blikk stoppar ved overflata, viser Babitz lesaren kvifor desse kvinnene er interessante. Ikkje fordi dei er skjønne når dei græt, men fordi dei er perspektivrike, uredde og smarte. Ho kler av babens tomme blikk: «Korleis kan du tru på at Zack har rett om noko som helst, aller minst om kor smart du er! Ikkje at du ikkje spelar dum. Herregud, den greia du gjer med lipglossen!» seier Jacaranda til Sunrise på veg til den Faktiske Sanninga i La Jolla. «Åh, eg veit det!» svarar Sunrise. «Eg må slutte med det der.»

Å spore av

I Slow Days, Fast Company finst nesten like mange festar, men dei er ikkje like altoppslukande og utflytande som i Sex & Rage. Hovudpersonen, ein eg-forteljar som kunne heitt Eve, verkar å ha meir kontroll; i alle tilfelle har ho kontroll over forteljinga. Slow Days har ei grasiøst ubestemmeleg form. Ved første augekast ser boka ut som ei novellesamling, ti forteljingar med korte titlar. I forordet får vi likevel vite at boka er «ei kjærleikshistorie og det beklagar eg», dessutan eit forsøk på å «samle saman LA». Éi historie altså, skriven til ein mann som ikkje vil lese bøker med mindre dei er skrivne om eller til han. Derfor finst notat til han på starten av (nesten) kvart kapittel. Til den lesaren som ikkje synest noko om denne samanblandinga av ulike narrativ, av litteratur og privatliv: «Virginia Woolf sa at folk les fiksjon på same måte som dei lyttar til sladder, så viss du i det heile tatt les dette, kan du like gjerne lese mine private kommentarar skrivne for at han skal lese boka.»

I Slow Days finst tekster om regn, vind og baseball, landbruket i Kern County og gated communities i Orange County. Tekstene handlar også om menn, kvinner og festar. Ei fiksjonstekst, skriv Babitz, må halde stø kurs og ikkje vingle inn mellom buskane der den kan stire over mot nabofylket. Men i Los Angeles er det umuleg; historier om LA «snur når dei kjem til midten eller rotar seg bort». Los Angeles er ein slags poetikk for Babitz, som tidleg argumenterte mot tanken om LA som kulturell ørken. Viss Eve Babitz er camp, er det kanskje fordi LA er camp – ein annan «kreativ sensibilitet», som Sontag skriv. I det som er camp, «sigrar ‘stil’ over ‘innhald’, ‘estetikk’ over ‘moral’, ironi over tragedie» (sjølv om «‘stil’ over ‘innhald’» er ein karakteristikk som berre kan brukast sleivete om LA, og helst ikkje om Babitz). Når Babitz sporar av, når ho ikkje heilt skriv ei novelle (eller ein roman), er det fordi ho skriv om og frå LA.

Den liketil, avsporande forteljemåten er tydeleg i «Sirocco». Via eit mislykka opphald i San Fransisco, via vennskapet med William, via Santa Ana-vinden og rovfuglen Isabella Farfalla, via den kjernesunne Day Tully, introduserer Babitz heilt til slutt karakteren Shawn. Han er ikkje kven som helst; då kapittelet sluttar, forsvinn han ikkje ut av forteljinga (slik dei fleste karakterane i denne boka gjer); han er – i alle fall i mine auge – den same mannen som boka er skriven til (og kanskje også den same mannen som Max i Sex & Rage, sett med meir håpefulle, mindre rasande auge, to år tidlegare). Trass i alt dette blir Shawn skriven inn i forteljinga med lett hand. Det er typisk for Babitz sin stil; narrativ som verkar uanstrengde, sprudlande, skrivne rett ned (men som naturlegvis er resultat av tallause omskrivingar).

Den «kjærleikshistoria» som Babitz trekker fram i starten av Slow Days, er like mykje ei historie om byen, om det å ha ein stad der ein høyrer til, ein heim. Menneska som virvlar gjennom boka, like brennande heite og snøgge som ørkenvinden, er fascinerande, festlege, kanskje også pålitelege, men aldri heilt konstante. Livet som blir levd i Slow Days, Fast Company, og i dei andre Babitz-bøkene, er eit fritt liv. Det er lite vemod eller angst over det (og det er noko av det frigjerande ved å lese henne). Babitz sine bøker slo først gjennom på 2010-talet, men dei har likevel ein tydeleg smak av 1960- og 70-tal; seksualiteten etter prevensjon, men før AIDS; psyken før internett. Rett nok er det «veldig lite presedens for å ikkje gifte seg», som Babitz skriv mot slutten av Slow Days – men ho let dei kvinnelege hovudpersonane ta same vegval som ho sjølv, ho let ingen av dei gifte seg eller få barn, slå seg til ro, som ein seier. Det einaste som står fast hos Babitz, er byen. Byen, og hovudpersonane sin kjennskap til den, er den tryggleiken som trengst; ein heim.

I brann

«Både Raymond Chandler og Joan Didion ser på Santa Ana-vinden som ein slags mektig vondskap», skriv Babitz i «Sirocco». Santa Ana er ein varm og hurtig ørkenvind som kvar haust rasar ned mot sjøen og ut over Los Angeles. Byen blir heit (og forblåst). Men Chandler og Didion ser ikkje berre vinden som ein mektig vondskap, dei ser den som mystisk – og mytisk. Dei skildrar Santa Ana som ei naturkraft som gjer folk galne, sjuke, mordariske. «Frå heilt tidleg barndom har eg fryda meg over Santa Ana-vinden», parerer Babitz, sjølv om ho innrømmer at ho forstår kva dei meiner. Begge desse tolkingane av vinden – den romantisk-dystre og den romantisk-lystige – verkar umulege i 2020. Santa Ana-vinden har tent på åsane kring LA i hundrevis av år. Men dei siste fem åra har storleiken på brannane og tidsspennet til brann-årstida auka så raskt at tida for romantiske (om enn trugande) personifikasjonar av Santa Ana-vinden er forbi. Santa Ana er ikkje lenger Vondskapen, men berre ein faktor – eit vêrfenomen – som forverrar effektane av klimaendringar i Sør-California.

Ikkje at den frigjerande og skeive vinden i «Sirocco» mistar krafta si av den grunn. Tekstene til Babitz, Didion og Chandler er ikkje mindre gyldige i 2020 – men dei er tydeleg situerte i ei tid (som varte inn på 00-talet) då narrativet ikkje var ei så stor endring så raskt, ikkje raude skyer over San Fransisco 2020, som var det Blade Runner 2049. Didion skriv, i essayet Babitz refererer til («Los Angeles Notebook»), at folk som ikkje har budd i LA, slit med å fatte kor sterkt Santa Ana-vinden står i den lokale fantasien: «Den brennande byen er Los Angeles sitt djupaste bilete av seg sjølv.» Det er framsynt, men også veldig litterært; den brennande byen fungerer her som bilete på ein tilstand i Los Angeles (dyster), ikkje som reell brann. For Babitz er byen lystig, «den brennande byen» brenn av begjær.

Joan Didion har eit fantastisk skarpt blikk, men ingen bør påstå at ho skodar inn i menneskesjela. Didion ser byen omkring seg i lys av politikk og samfunn, men Babitz ser den i lys av menneske og interaksjonane imellom dei. Babitz er ein forfattar som er oppteken av sosialt liv: av sjarm, manerar og karisma, av konversasjon og humor, av kroppsleg nærvær og skjønnheit, av energien i ei tiltrekking, av personlegdom, begjær, makt. For å «få kjensla av vinden» – forstå den – går hovudpersonen i «Sirocco» gatelangs i over 40 grader i timevis. Babitz skriv sanseleg fordi ho sjølv lever og opplever verda i kroppen; det er inga overrasking at ho skriv frydefullt om dei varme og kraftige strøka til Santa Ana.

I Slow Days, Fast Company brenn Babitz sitt alter ego sterkast av alle. Det er ikkje min påstand, det blir slått fast då Shawn kjem inn i forteljinga: «Shawn sausa saman all kjærleik og vart dratt mot det som brann sterkast, som vanlegvis er meg.» At Shawn er den kanskje høgst elska karakteren i boka, gjer måten Babitz introduserer han på, enda meir ublyg og morosam. I det store og heile er det artig å lese Eve Babitz, oppkvikkande. Ho er gjerne krass, men alltid glødande fascinert av dei ho skriv om. Det blir opp til lesaren å gjere seg opp ei meining. Isabella Farfalla i «Sirocco» er for eksempel skildra som «eit rovdyr», farleg, men utan at hovudpersonen tek avstand frå henne. Til og med vedhenget William blir framstilt som «flott». Humoren og den kjærlege frekkheita – som strekker seg til alle, også lesaren og forfattaren sjølv – er karakteristisk, og kanskje det største ved Babitz.

I essayet «I used to be charming» skriv ho om då ho sjølv stod i brann:

Greia er at dette ikkje var første gongen eg hadde vore naken og flau i Pasadena. For mange år sidan vart eg udøyeleggjord på det gamle Pasadena Art Museum der eg spelte sjakk mot Marcel Duchamp heilt naken. Men no verka det meir sannsynleg at resultatet av den flaue hendinga ville vere det heilt motsette av udøyelegheit: Det kunne bli døden sjølv. (…) Her var eg, tenkte eg, over femti, framleis så dum at eg risikerte livet for ein røyk. (…) Eg såg for meg kor forbanna vennane mine kom til å bli viss dei høyrde at eg faktisk hadde døydd medan eg prøvde å tenne ein sigar.

Sjølv her, i den einaste teksta ho har vore i stand til å skrive etter at ho mista ei tent fyrstikk ned på skjørtet og strømpebuksene sine medan ho køyrde bil i 1997, er Eve Babitz usjenert, morosam, ja – sjarmerande.