Bygdas biopolitikk

Sein Matias Faldbakken møter tidleg Olaug Nilssen? Fabulerande bonderoman? 1990-talets Jæren slik du aldri har lese om det tidlegare? Ei mytisk forteljing der Edens hage er bytt ut med norske småbruk og Adam og Eva med eit par tenåringsjenter?

Slik kan forsøka på å prikke inn Kristin Auestad Danielsens andre roman sjå ut, om ein då ikkje skal ta det heile ned på jorda og seie at Du er bonde handlar om to 18 år gamle odelsjenter som prøver å finne ut av eit liv med gardsdrift, kjønnsdrift og kudrit. For sjølvsagt har dei gjort krav på det som er deira, sjølvsagt har dei allereie tatt over kvar sin gard, i konkurranse med misunnelege vetlebrør og ein fetter som er veldig glad i å køyre traktor.

Den eine odelsjenta er romanens forteljar, den andre er ho boka vender seg til i du-form, ein besteven med monaleg større anlegg for bondelivet enn eg-personen. Begge elskar dei prinsesse Diana, og begge er dei kåte på Jesusfiguren i kyrkja, men medan du-personen driftar eit mønsterbruk av den gamle skulen, vil eg-personen heller gli rundt med jorda ho sjølv eig (og gjerne ei kuruke) under føtene, enn faktisk å legge ho under seg. Nokså tidleg i romanen lanserer ho ideen om «antidrift» – ein radikal (og ikkje spesielt godt gjennomtenkt) strategi for å skjerme seg sjølv både frå den forferdelege lagnaden det ville vore å måtte flytte til byen, og dei nokså krevjande realitetane ved å halde ein gard i hevd.

Kva er planen din? spurde du.
Hæ? sa eg.
Ikkje vil du drive mjølkegard, ikkje vil du dyrke jorda, ikkje vil du drive med sau. Kva skal du?
Du sette auga i meg, og eg fekk tårer i auga.
Eg veit ikkje, sa eg lågt og beit meg i leppa. Eg ville berre gå rundt i skogen og klemme på tre, snakke med Dagros. Entusiasmen frå landsstemnet på Seljord var borte.
Kvifor skal eg gjere noko som helst? spurde eg.
Lediggang er rota til alt vondt, sa du.
Kvifor kan ikkje berre eigedommen min få segle sin eigen sjø, sa eg. Ei form for antidrift der naturen får ta tilbake det slekta mi har odla og odla i hundrevis av år, sa eg og la meg rundt ein stein. Kvifor vil jord drivast? Kan det ikkje berre få vere.

Motviljen mot eit andektig forhold til realitetar gjer seg òg gjeldande i Auestad Danielsens prosa. Med sine korte kapittel og enkle setningsstrukturar er ikkje Du er bonde akkurat eit villskot i den norske samtidslitteraturfloraen, men forfattaren løftar den konkrete prosaen fleire hakk med sterke humoristiske tilsnitt og stadig større sprang inn i ei eventyraktig oppløysing av romanens realistiske rammer. Du-personen bakar napoleonskaker med ekte femtikronesetlar som pynt, far hennar er ein hjort. Og eg-personen, ho plantar skog med hurtigveksande nøtter som kjem frå hennar eigen mage.

Eg lét nøtta trille ut av handa mi. Ho hamna under ei bregne ved den store steinen. Jorda byrja å riste.
Kva er det som skjer no? sa du.
Eg veit ikkje, sa eg.
Det knirka og rista og der. Steig me til himmels. Nøtta vaks i monsterfart, treet bar oss opp til himmels, den raga ti, tjue, femti meter over bakken. Det knirka seg ferdig, var ferdig utvakse på fem, kanskje ti sekund.

Du er bonde kan fint lesast som ein allegori: Forteljarens paradisiske heimbygd, der småbruka har halde stand mot den trugande industrialiseringa av landbruket, har ikkje noko rom for avvik. Forteljarens forsøk på å finne sin eigen veg utløyser mørke krefter. Det endar i tragedie. Men ettersom slike poeng – om dei kvelande mekanismane som må til for å oppretthalde førestillinga om perfeksjon og likevekt, om kostnadane med å bryte med eigen lagnad – ikkje akkurat saknar formulering i verken ny eller gamal litteratur, er det andre sider av romanen som står fram som meir originale og òg interessante. Framstillinga av jentenes seksualitet er ei av dei beste skildringane av ungjenters uendelege kåtskap eg kan hugse å ha lese i nyare norsk litteratur: Rå, vill og ein unekteleg del av deira eksistens i verda, men samstundes underlagt ei bygdas biopolitikk, der from blygskap vert halden høgt som ideal – og internalisert av jentene sjølve. Du-personen kan sprenge tunnelar og grave sandtak godt som nokon mann, og foraktar damer som spraylakkerer trillebåra si rosa, men meiner framleis at kvinner skal teie i forsamlingar, og at jomfrudommen skal bevarast så lenge som det er mogleg. Også på dette området slit forteljaren med å leve opp til etablerte forventingar: 

For å vere heilt ærleg så er eg glad for å sleppe den jomfruhinna.
Du vakna og sperra opp auga.
Javel? Ja, eg har vore så lei av å gå rundt med denne hengelåsen på skrittet. Tungt å bere på, rett og slett. Eg er for nysgjerrig, vil vite korleis det er å ha ein pikk inni fitta. Det gjer meg ikkje til eit verre menneske. Jo lenger ein ventar, jo meir forkortar ein puletida i si levetid.
Du såg på meg med dei kvite krøllane dine, kapsen hadde vrengt seg, og eg såg at snakket mitt gjorde deg kåt.
Korleis var det? kviskra du. Korleis var det.
Det var vondt, sa eg, det var jævlig vondt.

Nokre venleiksfeil snik seg inn. Gjentaking av ord og formuleringar kjem stundom for tett, utan å bere preg av å vere medvitne formgrep, og ikkje alle ymt om kva kjensler som er i sving hovudpersonane imellom, er like gode å få tak på. Du er bonde landar likevel stødig – i eit ristande jordsmonn.